آزمایش های تشخیص عفونت ادراری

آزمایش عفونت ادراری چگونه انجام می‌شود؟

عفونت ادراری (Urinary Tract Infection – UTI) یکی از شایع‌ترین مشکلات عفونی در میان زنان، مردان و حتی کودکان است که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به عوارض جدی مانند عفونت کلیه یا نارسایی‌های مزمن منجر شود. یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تشخیص دقیق این بیماری، انجام آزمایش‌های تخصصی ادرار است.

این آزمایش‌ها نه‌تنها وجود عفونت را مشخص می‌کنند، بلکه نوع باکتری، شدت التهاب و در برخی موارد مقاومت دارویی میکروب‌ها را نیز شناسایی می‌کنند. در این مقاله، به بررسی مهم‌ترین آزمایش‌های مورد استفاده برای تشخیص عفونت ادراری، از جمله آزمایش کامل ادرار، کشت ادرار و تست‌های تخصصی‌تر می‌پردازیم تا به شما کمک کنیم درک دقیق‌تری از روند تشخیص و پیگیری درمان داشته باشید.

عفونت ادراری چیست و چرا باید آن را جدی گرفت؟

عفونت ادراری (Urinary Tract Infection یا به اختصار UTI) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی در زنان، مردان و کودکان است که در صورت تشخیص ندادن به‌موقع، می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری مانند عفونت کلیه یا نارسایی کلیوی شود.

این بیماری زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها، معمولاً E. coli، از طریق مجرای ادرار وارد دستگاه ادراری شده و در مثانه یا کلیه‌ها تکثیر می‌شوند. آزمایش ادرار یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیص این بیماری است، که پزشک بر اساس علائم و نتایج آن، درمان مناسب را تجویز می‌کند.

آشنایی با UTI یا عفونت مجاری ادراری

عفونت مجاری ادراری، نوعی عفونت باکتریایی است که بخش‌هایی از دستگاه ادراری مانند مثانه (سیستیت)، مجرای ادرار (اورِتریت) یا کلیه‌ها (پیلونفریت) را درگیر می‌کند. این بیماری می‌تواند خفیف و محدود به علائم سطحی باشد، یا در موارد شدیدتر به عفونت کلیه‌ها منجر شود.

شایع‌ترین علت عفونت ادراری ورود باکتری از ناحیه تناسلی به داخل مجرا است. بررسی‌های آزمایشگاهی مانند آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار برای تشخیص دقیق و تعیین نوع باکتری انجام می‌شود.

علائم شایع عفونت ادراری در زنان، مردان و کودکان

علائم عفونت ادراری بسته به محل درگیری و سن فرد متفاوت است. در زنان، احساس سوزش هنگام ادرار، تکرر ادرار و درد زیر شکم از علائم اصلی هستند. در مردان، ممکن است علائمی مانند درد در ناحیه پرینه، دشواری در ادرار کردن و تب بروز کند.

در کودکان، نشانه‌ها می‌تواند مبهم‌تر باشد و با تب بدون علت مشخص، تحریک‌پذیری، یا بی‌اختیاری ادراری همراه باشد. در همه این موارد، انجام آزمایش ادرار برای تشخیص دقیق ضروری است.

عوارض عدم درمان عفونت ادراری

در صورت بی‌توجهی به علائم و عدم درمان به‌موقع، عفونت ادراری می‌تواند به کلیه‌ها گسترش یافته و باعث عفونت شدید کلیوی یا آسیب دائمی به بافت کلیه شود. همچنین، در زنان باردار، UTI درمان‌نشده ممکن است با زایمان زودرس یا وزن کم نوزاد همراه باشد. عفونت مزمن یا مقاوم به درمان نیز ممکن است به علت عدم تشخیص دقیق با کمک آزمایش‌های تکمیلی مانند کشت ادرار باشد.

بنابراین، تشخیص سریع با استفاده از آزمایش کامل ادرار و پیگیری درمان نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض جدی ایفا می‌کند.

آزمایش عفونت ادراری یا آزمایش کامل ادرار (Urinalysis)

آزمایش کامل ادرار یکی از متداول‌ترین و ابتدایی‌ترین روش‌های تشخیص عفونت ادراری (UTI) است که اطلاعات مهمی درباره سلامت کلی دستگاه ادراری ارائه می‌دهد. این آزمایش شامل بررسی ظاهری، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار است و به پزشک کمک می‌کند تا وجود التهاب یا عفونت را شناسایی کند.

بررسی رنگ، بو و شفافیت ادرار

در بخش بررسی ظاهری آزمایش ادرار، رنگ، بو و میزان شفافیت ادرار ارزیابی می‌شود. در حالت طبیعی، ادرار باید زرد کمرنگ و شفاف باشد. کدر بودن ادرار ممکن است نشان‌دهنده وجود گلبول‌های سفید، باکتری یا چرک باشد. تغییر رنگ ادرار به سمت تیره یا قرمز نیز می‌تواند نشانه‌ای از وجود خون (هماتوری) یا التهاب باشد. بوی غیرطبیعی و تند در ادرار هم می‌تواند نشانه‌ای از عفونت باکتریایی باشد.

نقش نیتریت، گلبول سفید (WBC) و پروتئین در تشخیص

وجود نیتریت در ادرار معمولاً به دلیل تبدیل نیترات توسط باکتری‌های خاص به نیتریت است و نشانه‌ای مستقیم از عفونت باکتریایی محسوب می‌شود. افزایش گلبول‌های سفید (WBC) در ادرار، نشانه‌ای از پاسخ سیستم ایمنی به عفونت در مجاری ادراری است. همچنین، وجود پروتئین در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده آسیب به کلیه‌ها یا التهاب گسترده در دستگاه ادراری باشد. این سه فاکتور در کنار هم کمک زیادی به تشخیص سریع و دقیق UTI می‌کنند.

پیوری و هماتوری در آزمایش ادرار

پیوری (pyuria) به وجود تعداد زیاد گلبول سفید در ادرار گفته می‌شود که معمولاً در عفونت‌های ادراری دیده می‌شود و نشانه‌ای قوی از التهاب است. هماتوری (hematuria) یا وجود خون در ادرار نیز می‌تواند ناشی از آسیب به مجاری ادراری، عفونت‌های شدید یا سنگ کلیه باشد. وجود همزمان پیوری و هماتوری در آزمایش کامل ادرار، نیاز به بررسی بیشتر و احتمالاً انجام کشت ادرار را مطرح می‌کند.

آزمایش کشت ادرار (Urine Culture)

آزمایش کشت ادرار یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص قطعی عفونت مجاری ادراری (UTI) است. برخلاف آزمایش کامل ادرار که وجود نشانه‌های غیرمستقیم عفونت را بررسی می‌کند، کشت ادرار امکان شناسایی دقیق نوع باکتری و انتخاب مناسب‌ترین آنتی‌بیوتیک را فراهم می‌سازد.

کشت ادرار چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام کشت ادرار، نمونه‌ای از ادرار تازه بیمار در شرایط استریل جمع‌آوری می‌شود—معمولاً از ادرار وسط جریان (midstream urine). این نمونه سپس به آزمایشگاه منتقل می‌شود و روی محیط کشت مخصوص قرار می‌گیرد. پس از گذشت ۲۴ تا ۴۸ ساعت، تکنسین آزمایشگاه رشد احتمالی باکتری‌ها را بررسی می‌کند.

هرگونه رشد قابل توجه از باکتری‌ها، نشانه‌ای از عفونت فعال محسوب می‌شود. رعایت بهداشت و دستورالعمل‌های نمونه‌گیری اهمیت زیادی در دقت نتایج دارد.

تفسیر نتایج کشت و نوع باکتری

اگر در نتیجه کشت، بیش از ۱۰⁵ کلونی از یک نوع باکتری در هر میلی‌لیتر ادرار دیده شود، عفونت ادراری تشخیص داده می‌شود. رایج‌ترین باکتری‌ عامل UTI، Escherichia coli (اشرشیا کلی) است، اما سایر باکتری‌ها مانند Klebsiella, Proteus, و Enterococcus نیز ممکن است در کشت ظاهر شوند.

نوع باکتری مشخص‌شده نقش مهمی در انتخاب درمان دارویی دارد، زیرا برخی باکتری‌ها نسبت به داروهای خاص مقاوم هستند.

حساسیت آنتی‌بیوتیکی و انتخاب دارو

در کنار شناسایی باکتری، آزمایش کشت ادرار شامل بررسی آنتی‌بیوگرام یا تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی نیز هست. در این تست مشخص می‌شود که باکتری مورد نظر نسبت به کدام آنتی‌بیوتیک‌ها حساس یا مقاوم است. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا موثرترین دارو را برای درمان عفونت تجویز کند و از تجویز بی‌رویه یا نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها جلوگیری شود.

انتخاب داروی صحیح می‌تواند روند درمان را سریع‌تر و از بروز مقاومت دارویی در آینده جلوگیری کند.

تفاوت بین آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار

برای تشخیص عفونت ادراری، پزشکان معمولاً از دو نوع آزمایش رایج استفاده می‌کنند: آزمایش کامل ادرار (Urinalysis) و کشت ادرار (Urine Culture). هر یک از این تست‌ها نقش خاصی در ارزیابی سلامت مجاری ادراری دارند و در موقعیت‌های مختلف تجویز می‌شوند. درک تفاوت این دو روش برای تفسیر بهتر نتایج و انتخاب مسیر درمانی صحیح اهمیت دارد.

کدام آزمایش دقیق‌تر است؟

 اگرچه آزمایش کامل ادرار روشی سریع و در دسترس برای بررسی وجود علائم اولیه عفونت مانند گلبول سفید، نیتریت، پروتئین و خون است، اما دقت آن محدود است. از سوی دیگر، کشت ادرار به‌عنوان دقیق‌ترین تست برای تشخیص قطعی عفونت ادراری شناخته می‌شود، زیرا مستقیماً نوع باکتری عامل عفونت را مشخص می‌کند. بنابراین، هرچند Urinalysis برای غربالگری مناسب است، اما کشت ادرار مرجع طلایی در تأیید تشخیص محسوب می‌شود.

 در چه مواردی کشت ادرار ضروری است؟

کشت ادرار زمانی انجام می‌شود که:

• علائم بالینی قوی وجود دارد اما Urinalysis طبیعی است.
• عفونت به درمان اولیه پاسخ نداده است.
• فرد سابقه عفونت‌های مکرر دارد.
• بیمار باردار یا مبتلا به دیابت، بیماری‌های کلیوی یا نقص ایمنی است.
• پزشک نیاز به تعیین نوع باکتری و حساسیت دارویی برای انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب دارد.

در این شرایط، کشت ادرار به‌عنوان یک تست تکمیلی و حیاتی برای مدیریت مؤثر عفونت ادراری شناخته می‌شود.

آیا هر تغییر در آزمایش ادرار نشانه عفونت است؟

خیر. برخی تغییرات در آزمایش کامل ادرار ممکن است ناشی از عوامل غیربیماری‌زا باشند. برای مثال:

• وجود پروتئین اندک می‌تواند بعد از ورزش یا استرس ایجاد شود.
• گلبول سفید در حد کم ممکن است به دلایل غیرعفونی مانند آلودگی نمونه دیده شود.
• تغییر رنگ یا بوی ادرار ممکن است از مصرف دارو یا غذاهای خاص ناشی شود.

به همین دلیل است که تفسیر نتایج Urinalysis باید در کنار علائم بالینی و در صورت نیاز با انجام کشت ادرار صورت گیرد تا از تشخیص‌های اشتباه جلوگیری شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

عفونت ادراری یکی از بیماری‌های شایع است که در صورت تشخیص به‌موقع به‌راحتی درمان می‌شود. اما گاهی علائم یا نتایج آزمایش‌ها می‌توانند نشانه‌ی یک مشکل جدی‌تر باشند. شناخت زمان مناسب برای مراجعه به پزشک نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت عفونت و آسیب به کلیه‌ها دارد.

علائم هشدار دهنده همراه با نتیجه آزمایش

در صورتی که نتایج آزمایش ادرار موارد زیر را نشان دهد، مراجعه به پزشک ضروری است:

• وجود مقدار زیاد گلبول سفید (WBC) یا نیتریت مثبت در آزمایش کامل ادرار
• گزارش پیوری یا هماتوری (وجود چرک یا خون در ادرار)
• رشد قابل‌توجه باکتری در کشت ادرار
• وجود علائم بالینی مانند:
  • سوزش ادرار یا تکرر ادرار
  • درد در ناحیه تحتانی شکم یا پهلو
  • تب، لرز یا تهوع همراه با علائم ادراری

اگر آزمایش شما با این علائم همراه باشد، احتمال ابتلا به عفونت جدی وجود دارد و باید سریعاً تحت نظر پزشک قرار بگیرید.

نیاز به درمان فوری یا پیگیری بیشتر

در برخی موارد، عفونت ادراری ممکن است به‌تنهایی برطرف نشود و نیاز به درمان فوری با آنتی‌بیوتیک مناسب دارد. به‌خصوص در شرایط زیر:

• ابتلا به عفونت‌های مکرر
• بارداری
• ابتلا به دیابت یا بیماری‌های زمینه‌ای
• مشاهده ناهنجاری در آزمایش‌های کلیوی

همچنین اگر علائم بعد از چند روز درمان همچنان باقی بمانند، ممکن است نیاز به تکرار آزمایش یا انجام تست‌های تکمیلی مانند سونوگرافی یا آزمایش خون باشد.